Zrównoważone budownictwo, oddziałując w pozytywny sposób na środowisko naturalne, jest obecnie nieocenionym narzędziem, dającym możliwość zachowania i wspierania bioróżnorodności. Szczególne znaczenie ma to w miastach, które stanowią nowy typ środowiska dla organizmów żywych i charakteryzują się dużym zagęszczeniem ludności oraz zabudowaną przestrzenią. Nieustanny rozwój miast we wszystkich kierunkach i płaszczyznach, (w środowisku już zurbanizowanym, jak i na terenach podmiejskich, np. użytkowanych rolniczo), ma wpływ na funkcjonowanie i możliwości ochrony organizmów żywych – dziko występujących gatunków, koegzystujących z nami w środowisku miejskim.
Realizacja działań związanych z minimalizowaniem negatywnego wpływu naszych zrównoważonych obiektów na faunę i lokalną bioróżnorodność jest stosunkowo nowym trendem i przy szerokim upowszechnieniu ochrony przyrody w budownictwie ekologicznym ma szansę wyróżnić Polskę na arenie międzynarodowej, jako pioniera i lidera w tych działaniach.
Podejmowanie działań związanych z poszanowaniem o ochroną bioróżnorodności dotyczy budynków tworzonych na terenach wcześniej niezagospodarowanych, na działkach odzyskanych po rozbiórce wcześniej funkcjonującej zabudowy, jak i obiektów już istniejących. Wachlarz możliwości jest szeroki, ale należy pamiętać, że każdorazowo cel ochrony lub też podjęcie konkretnych działań na rzecz poszanowania bioróżnorodności powinno odpowiadać lokalnym potrzebom przyrody. Dobór odpowiednich środków oraz przedmiot ochrony powinny zatem zostać szczegółowo uzgodnione z przyrodnikiem i mogą dotyczyć wyróżnionych poniżej zagadnień.
Ochrona ptaków
Ptaki to zwierzęta dość łatwe do zaobserwowania w mieście i na terenach zurbanizowanych. Ich rola w ekosystemie miejskim oraz zachowaniu lokalnej bioróżnorodności jest bardzo istotna. Niestety życie w mieście wiąże się dla nich z wieloma zagrożeniami, m.in.: zanikiem i niszczeniem siedlisk lęgowych, miejsc odpoczynku, żerowisk, a także śmiertelnymi kolizjami z zabudową i szklanymi elementami infrastruktury. Szereg obowiązujących uwarunkowań prawnych (Ustawa o ochrony przyrody, Rozporządzenie Ministra w sprawie gatunków dziko występujących objętych ochroną) wprowadziło możliwość realnej ochrony ptaków i dzięki nim skala zagrożeń związanych z utratą siedlisk jest stopniowo minimalizowana. W ramach kompensacji przyrodniczych lub dobrych praktyk tworzone są dodatkowe miejsca gniazdowe dla ptaków w postaci budek lęgowych lub przestrzeni w elewacjach zaprojektowanych w celu stworzenia odpowiednich siedlisk dla ptaków gniazdujących w budynkach. W zależności od dostępności siedlisk lęgowych dla lokalnej awifauny oraz jej składu w bezpośrednim sąsiedztwie obiektu, już na etapie projektu możemy uwzględnić stworzenie w naszym obiekcie miejsc lęgowych dla pustułek, jerzyków, kawek, wróbli, a nawet sokoła wędrownego.
Możliwość tworzenia siedlisk lęgowych dla ptaków nie ogranicza się jedynie do samych budynków. Przestrzeń z miejscami dogodnymi do założenia gniazd można aranżować w sąsiedztwie budynków, na skwerach i zieleńcach, z wykorzystaniem małej architektury lub infrastruktury.
Szeroki wybór dostępnych na rynku rozwiązań daje możliwość tworzenia siedlisk i miejsc lęgowych z wykorzystaniem ciekawych materiałów i form, takich jak:
- Budki wykonane z betonu stróżkowego. Są znacznie trwalsze od tradycyjnych budek drewnianych i charakteryzują się estetycznym wyglądem.
Fot. Przykład budki dla jerzyków wykonanej z betonu stróżkowego. Źródło: http://www.ekowyspa.eu/budki-budynek-jerzyki.php
Fot. Przykład budki lęgowej dla pustułki. Źródło: http://www.ekowyspa.eu/budki-budynek-drapiezniki.php
- Wieże dla jerzyków
Fot. Projekt wieży lęgowej dla jerzyków. Źródło: http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,34862,19071925,dwie-wysokie-wieze-stana-przy-parku-skaryszewskim.html
- Lampy w ciąży, będące przykładem łączenia funkcji użytecznej z ochroną ptaków
W 2017 roku w Poznaniu stanęły latarnie zaprojektowane przez architektów z pracowni Ultra Architects. Koncepcja zaprojektowania takich latarń z budkami lęgowymi w środku powstała, gdy architekci zauważyli, że ptaki wiją gniazda, korzystając ze starych latarni i szczelin tworzących się na słupach czy sygnalizacji świetlnej. Zrealizowany projekt nosi nazwę „lampa w ciąży, wersja drzewo”, ponieważ swoim kształtem przypomina uschnięte drzewo.
Fot. Pierwowzór i docelowy kształt projektu „lampy w ciąży”. Źródło: http://www.bryla.pl
Fot. Lampa zasiedlona przez sikorę bogatkę. Źródło: http://www.bryla.pl
Aktywna ochrona ptaków w zrównoważonym budynku to również ochrona przed kolizjami ze szklanymi elementami fasad, które stanowią śmiertelne niebezpieczeństwo w czasie migracji sezonowych ptaków, nie potrafiących rozpoznać przezroczystej powierzchni jako bariery nie do pokonania.
W budownictwie zrównoważonym bardzo duży nacisk kładzie się na wpływ inwestycji na otaczające je środowisko naturalne, w tym środowisko przyrodnicze. Wprowadzając rozwiązania mające na celu zminimalizowanie ryzyka ptasich kolizji, częściowo minimalizujemy negatywny wpływ na bioróżnorodność. Obecnie dostępność metod zabezpieczających jest coraz większa i można je wprowadzać już na etapie koncepcji planowanej inwestycji. Możemy np. starać się zminimalizować liczbę przeszklenia lub dobrać materiały służące do redukowania liczby kolizji, korzystając z proponowanych rozwiązań zaprezentowanych w poniższej tabeli.
Ryc. Przegląd dostępnych rozwiązań minimalizujących ryzyko kolizji z przezroczystymi elementami elewacji. Źródło: http://www.inzynierbudownictwa.pl/technika,materialy_i_technologie,artykul,szklane_budownictwo_przyjazne_ptakom,11490,3
W rachubę wchodzi także stosowanie folii z filtrem UV lub markerem graficznym.
Ochrona nietoperzy
Ochrona nietoperzy to możliwość tworzenia miejsc służących za schronienia zimowe/rozrodcze lub kryjówki dzienne w postaci budek montowanych pod lub na elewacji, dopasowanych do projektu budynku i wkomponowanych tak, aby były niewidoczne lub wyeksponowane. Wybór dostępnych na rynku budek jest dość szeroki, natomiast przy projektowaniu i doborze należy uwzględnić konieczność czyszczenia i ewentualnej konserwacji budek, w szczególności tych montowanych pod elewacją.
Fot. Przykłady schronień dla nietoperzy (beton stróżkowy): cegła ścienna, osłona ścienna, przesłony wlotowe, nietoperz wewnątrz schronienia (źródło: http://www.ekowyspa.eu/budki-budynek-nietoperze.php)
Aranżowanie miejsc służących za kryjówki dla nietoperzy to również możliwość adaptowania obiektów przeznaczonych do rozbiórki, które dotąd były zasiedlane przez nietoperze, lub które po przebudowie są w stanie zapewnić miejsca rozrodcze lub zimowe dla nietoperzy, jeśli w okolicy jest ich deficyt.
Fot. Przykład pozostawienia części „bloku z wielkiej płyty” przeznaczonego do rozbiórki, którego stropodach był zasiedlony przez zimową kolonię borowców wielkich. Obiekt docieplono, zaaranżowano nową elewację, umożliwiającą swobodny wlot nietoperzy do kryjówek. Meiningen, Niemcy (źródło: https://sites.google.com/site/fledermausturmmeiningen/geschichte-des-turms)
Fot. Przykład zaaranżowania wieży transformatorowej przeznaczonej do rozbiórki na obiekt oferujący atrakcyjne miejsca gniazdowe dla ptaków oraz schronienia dla nietoperzy. Herrieden, Niemcy. (Źródło: https://www.radio8.de/herrieden-fledermaeuse-im-turm-67760/)
Ochrona zapylaczy
Hodowla pszczół w mieście ma coraz więcej zwolenników i z malutkich ogródków działkowych przenosi się na wielometrażowe dachy hoteli i biurowców w wielu europejskich miastach, w tym również w Polsce. Hodowla pszczół w mieście ma swoje plusy – wyższa temperatura powietrza skłania pszczoły do częstszych lotów, co w efekcie może przekładać się na większe zbiory miodu, a różnorodność roślin kwitnących w mieście wpływa na jego niepowtarzalny smak. Miejscy pszczelarze nie muszą również borykać się z masowymi zatruciami pszczół, jakie często mają miejsce np. na uprawach rzepaku. Ule na dachu wydają się też być trudniej dostępne dla wandali czy złodziei. Wcześniej w wielu miastach obowiązywały zakazy trzymania pszczół, tym bardziej na dachu.
Idealnym rozwiązaniem jest połączenie montażu uli z zielonym dachem zaaranżowanym np. w formie kwietnej łąki lub murawy z roślinami nektarodajnymi. Poza klasycznymi ulami na dachach można projektować i aranżować hotele dla zapylaczy.
Fot. Przykładowy hotel dla zapylaczy (źródło: https://www.igelverein.de/)
Ryc. Jak to zrobić samemu? Źródło: http://docplayer.pl/docs-images/41/2944615/images/page_3.jpg
- Korzyści wizerunkowe z podejmowania aktywnych działań ochronnych.
- Aspekt edukacyjny.
- Własna produkcja miodu w przypadku pszczół.
- Tworzenie miejsc gniazdowych i siedlisk rozrodczych dla poszczególnych gatunków ptaków i nietoperzy to możliwość pozyskania sprzymierzeńców w odstraszaniu gołębi miejskich, generujących ryzyko aerosanitarne i zwiększenie liczby komarów.
- Konieczność czyszczenia budek lub schronień dla ptaków i nietoperzy.
- Konieczność zaangażowania pszczelarza do obsługi uli.
- W przypadku posiadania uli – ryzyko zagrożenia zdrowia lub życia w razie użądlenia osób uczulonych.
Gatunek
Zalety
Wady
Uwagi
Pustułka
Sprzymierzeniec w odstraszaniu gołębi miejskich, generujących ryzyko aerosanitarne.
PR – podejmowanie aktywnych działań ochronnych.
Aspekt edukacyjny.
Jerzyk
Sprzymierzeniec w walce z komarami – 1 jerzyk zjada dziennie ok 500 szt. owadów.
PR – aktywne działania ochronne na rzecz gatunku podlegającego ścisłej ochronie, tracącego siedliska w mieście.
Aspekt edukacyjny.
Konieczność czyszczenia budek/schronień.
Konieczność doboru odpowiedniej liczby miejsc lęgowych w oparciu o możliwość zasiedlenia elewacji o konkretnej ekspozycji.
Wróbel
PR – podejmowanie aktywnych działań ochronnych na rzecz gatunku tracącego siedliska w mieście.
Konieczność czyszczenia budek/schronień.
Nietoperz
Sprzymierzeniec w walce z komarami – 1 nietoperz może zjeść dziennie do 2000 komarów.
Aspekt edukacyjny.
Konieczność czyszczenia budek/schronień.
Nie wplątuje się we włosy 😊. Niezłapany nie ugryzie.
Wścieklizną można zarazić się tylko od osobników chorych, wyłącznie w kontakcie bezpośrednim (nie należy więc brać do rąk osobników osłabionych, dających się złapać).
Pszczoły i inne zapylacze
Kontakt z naturą.
Aspekt edukacyjny – miejskie ule zwracają uwagę na problem wymierania tych owadów i w ten sposób zachęcają do poznania ich biologii.
Własna produkcja miodu w przypadku pszczół.
PR – podejmowanie aktywnych działań ochronnych na rzecz pszczół – których dotyczy globalne wymieranie.
Konieczność zaangażowania pszczelarza do obsługi uli.
Ryzyko zagrożenia zdrowia lub życia w przypadku użądlenia przez owady osób uczulonych
Obecność pszczół i innych zapylaczy wymaga obecności roślin nektarodajnych – na etapie planowania pasieki lub hoteli dla zapylaczy należy więc rozpoznać i uwzględnić ich obecność.
Ochrona ptaków przed kolizjami ze szklanymi elementami elewacji
PR – podejmowanie aktywnych działań ochronnych na rzecz ochrony ptaków.
Aspekt edukacyjny.
Wyższe koszty zabezpieczenia na etapie eksploatacji obiektu niż w przypadku uwzględniania tej kwestii na etapie projektu.
https://plgbc.org.pl/przyjazne-ptakom-obiekty-kubaturowe/
http://www.ekowyspa.eu
http://www.bryla.pl/bryla/7,85301,21915365,lampy-w-ciazy-latarnie-z-budkami-legowymi-dla-ptakow.html
http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,34862,19071925,dwie-wysokie-wieze-stana-przy-parku-skaryszewskim.html
http://www.inzynierbudownictwa.pl/technika,materialy_i_technologie,artykul,szklane_budownictwo_przyjazne_ptakom,11490
http://www.inzynierbudownictwa.pl/biznes,prawo,artykul,ochrona_ptakow_i_nietoperzy_w_trakcie_prac_remontowych,8582
http://tactus.pl/publikacje/
http://tactus.pl/wp-content/uploads/2019/01/Szklane-budownictwo-przyjazne-ptakom.pdf
http://krakow.pl/pasieka_krakow/218623,2016,komunikat,po_co_w_miescie_pszczoly.html
http://docplayer.pl/docs-images/41/2944615/images/page_3.jpg
https://www.igelverein.de/
https://sites.google.com/site/fledermausturmmeiningen/geschichte-des-turms
https://www.radio8.de/herrieden-fledermaeuse-im-turm-67760/
https://walkerglass.com/being-bird-friendly-on-the-new-oregon-zoo-education-center/