„Nie poszanujesz starego, nie będziesz mieć nowego”, czyli zachowanie istniejących i wprowadzanie nowych drzew
Drzewa – od stuleci stanowiły naturalny, bardzo ważny element krajobrazu. Również w miastach, które rozwijając się i rozrastając we wszystkich płaszczyznach powodowały, i powodują nadal, ich wycinanie, celem pozyskania terenu pod zabudowę i inne inwestycje. Niestety w ostatnich dekadach w miastach wycięto bardzo dużo drzew i niewiele nowych nasadzono.
Jak wynika z raportu NIK (2017) „główną przyczyną masowego wycinania drzew od 1 stycznia 2017 r. jest brak świadomości znaczenia drzew dla jakości życia. Brak edukacji lub ograniczanie edukacji z zakresu znaczenia przyrody w mieście przekłada się na niezrozumienie potrzeby ochrony przyrody”. Tymczasem obecność drzew w krajobrazie miejskim to: poprawa lokalnego mikroklimatu, obecność siedlisk dla ptaków, nietoperzy oraz owadów, możliwość funkcjonowania całej „zielonej infrastruktury” miasta, ponieważ drzewa w mieście to korytarze ekologiczne zapewniające ciągłość ekologiczną poprzez możliwość przemieszczania się gatunków.
Nowoczesne, zrównoważone budownictwo to nieocenione „narzędzie”, które dzięki swoim działaniom może łączyć zarówno ochronę drzew w mieście, jak i potrzeby lokalnej społeczności, mieszkańców i użytkowników budynków, których potrzeby stały się w ostatnim czasie bardzo ważne dla wielu uczestników nurtu zrównoważonego budownictwa.
Zaleca się ograniczenie wycinki drzew z terenów inwestycyjnych do niezbędnego minimum oraz, bez względu na liczbę wyciętych drzew, wprowadzanie dużej liczby nowych zadrzewień (rodzimych, odpowiednich siedliskowo, dobranych z uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań).
Dobrze dobrane i wprowadzone do zrównoważonego projektu drzewa będą w przyszłości służyły naszym następcom i przyszłym pokoleniom, tak jak nam służą dziś inne wiekowe drzewa, ponieważ ich rola w ekosystemie miejskim oraz korzyści, jakie mogą dla nas wygenerować, jest nieoceniona.
Rola zieleni wysokiej w ekosystemie miejskim
Oddziaływanie na środowisko
Ryc. Podstawowe usługi ekosystemowe zieleni wysokiej (Źródło: Witkoś-Gnach, Tyszko-Chmielowiec, 2014)
- Fitoremediacja – pochłanianie dwutlenku węgla oraz innych zanieczyszczeń lotnych. Przydrożne aleje drzew absorbują 9 razy więcej zanieczyszczeń, niż drzewa zlokalizowane dalej. Dorosłe drzewa o dobrze wykształconej koronie mogą kumulować ok. 93 kg dwutlenku węgla rocznie, podczas gdy młode lub małe drzewa 1 kg rocznie.
- Retencja wody – roślinność zlokalizowana w sąsiedztwie dróg, parkingów lub chodników jest doskonałym sposobem na poprawę małej retencji wody w mieście, poprawiając tym samym bilans wodny. Ma to szczególne znaczenie w czasie nawalnych deszczy, w trakcie których odpływ wód opadowych do kanalizacji burzowej może zostać zredukowany nawet do 17 % wskutek pokrycia terenu drzewami o dużych koronach. Duże drzewa mają możliwość magazynowania w obrębie korony od ponad 200 do ponad 450 l wody. Dorosły buk potrafi przepompować dziennie 500 l wody, przyczyniając się tym samym do wzrostu wilgotności i obniżenia temperatury powietrza.
- Wzrost wilgotności, obniżenie temperatury powietrza – temperatura pod koronami drzew nawet w upalne dni jest niższa nawet o 4 stopnie. Ponadto, jak wykazują publikowane dane z Arizony – większe dochody z usług handlowych notowane były w miejscach, gdzie drzewa zacieniają teren.
Ryc. Obniżanie temperatury powietrza (źródło: Józefczuk, 2017).
- Zmniejszenie siły wiatru. Zieleń wysoka zlokalizowana w sąsiedztwie zabudowań może relatywnie zmniejszać wychłodzenie ścian budynków, wpływając na obniżenie rachunków za ogrzewanie w okresie grzewczym poprzez redukuję siły wiatru z 55 km/h do 15 km/h.
- Zmniejszanie uciążliwości hałasu. Nasadzenia drzew i krzewów wpływają na zmniejszenie uciążliwości hałasu. Dźwięki są rozpraszane i nawet jeśli nie są tłumione wystarczająco do osiągnięcia komfortu, to są odbierane jako mniej uciążliwe.
Rola zieleni w ekosystemie miejskim
Oddziaływanie na człowieka
Ryc. Oddziaływanie zieleni miejskiej na człowieka (źródło grafik: Canstockfoto).
Przeprowadzony w ostatnim czasie przegląd dostępnych badań i publikacji dotyczących wpływu miejskich terenów zielonych na zdrowie człowieka wykazał istotny, pozytywny wpływ zieleni miejskiej na samopoczucie i nastrój człowieka.
Co istotne – dostęp do natury powinien być rozumiany nie tylko jako obecność zieleni i drzew w sąsiedztwie budynku, ale również jako możliwość dostrzegania jej i podziwiania z okna budynku, w którym przebywamy. Drzewa i zieleń obecna w sąsiedztwie budynku, ale niewidoczna z okien mieszkania lub biura nie ma już tak pozytywnego oddziaływania na człowieka.
Odpowiednio zaplanowana zieleń wykorzystująca lokalne, właściwe siedliskowo rośliny przetrwa w niesprzyjających warunkach atmosferycznych, będzie znacznie tańsza w utrzymaniu, będzie atrakcyjnym siedliskiem dla wielu gatunków zwierząt oraz będzie w pozytywny sposób oddziaływała na człowieka (mieszkańców, użytkowników budynków).
Zasady wprowadzania nowych zadrzewień:
- Wprowadzanie gatunków odpowiednich siedliskowo – dostosowanych do lokalnych warunków klimatycznych (w przypadku większości centrów dużych polskich miast: odpornych na deficyt wody, na przemarzanie, zasolenie, dobrze znoszących wysokie temperatury i nasłonecznienie), nie wymagających intensywnego podlewania.
- Wprowadzanie gatunków, które mogą jednocześnie stwarzać siedliska lub bazę pokarmową dla lokalnej fauny (ptaki, bezkręgowce).
Tab. Rodzime gatunki krzewów lub drzew atrakcyjne dla lokalnej fauny (na postawie Rymon Lipińska A, 2015, zmodyfikowane).
Berberys zwyczajny
Bez czarny
Cis pospolity
Głóg jednoszyjkowy
Jarząb pospolity
Ligustr pospolity
Róża dzika
Śliwa tarnina
Trzmielina pospolita
- Obcym wstęp wzbroniony – wyeliminowanie z projektu i nasadzeń drzew obcego pochodzenia i gatunków inwazyjnych odpowiedzialnych za wypieranie gatunków rodzimych. Dostępne wykazy gatunków inwazyjnych i obcego pochodzenia:
www.iop.krakow.pl/ias
www.europe-aliens.org/default.do
http://ec.europa.eu/environment/nature/invasivealien/index_en.html
- Pozytywny wpływ na środowisko:
– fitoremediacja,
– retencja wody,
– obniżanie temperatury,
– zwiększanie wilgotności powietrza,
– zmniejszanie siły wiatru,
– zmniejszenie uciążliwości hałasu. - Pozytywny wpływ na człowieka:
– zmniejszenie zmęczenia psychicznego,
– redukcja poziomu agresji i przemocy,
– motywacja do wyboru aktywnych form przemieszczania się,
– motywacja do wyboru aktywnych form spędzania wolnego czasu,
– integracja lokalnej społeczności,
– wzrost wrażliwości poprzez przywiązanie do terenów zielonych,
– edukacja – możliwość zgłębienia wiedzy w zakresie przyrody i jej ochrony oraz procesów zachodzących w przyrodzie. - Kwestie ekonomiczne:
– zmniejszone nakłady finansowe na utrzymywanie i pielęgnację zieleni dzięki dopasowaniu z uwagi na lokalne warunki gatunków roślin (rodzime – bardziej odporne niż gatunki obce, np. na stres wodny, przemarzanie),
– zmniejszone koszty ogrzewania,
– większe dochody z usług w miejscach zacienianych przez drzewa,
– większa wartość rynkowa nieruchomości,
– istotna wartość finansowa usług ekosystemowych świadczonych przez drzewa. - Wspieranie lokalnej bioróżnorodności (odpowiednia siedliskowo, dopasowana regionalnie roślinność stanowi siedliska oraz bazę pokarmową dla przedstawicieli lokalnej fauny: ptaków, nietoperzy, bezkręgowców).
- Wspieranie sieci lokalnych ekosystemów tkanki miejskiej – obiekt wraz ze swoją zieloną infrastrukturą zewnętrzną staje się integralną częścią lokalnego systemu zieleni.
- Możliwe trudności w pozyskaniu odpowiedniego materiału siewnego/szkółkarskiego.
Brownson RC i inn. 2001. Environmental and policy determinants of physical activity in the United States. Am J Public Health. 2001; 91(12):1995–2003.
Hanibuchi T. 2011. Neighborhood built environment and physical activity of Japanese older adults: results from the Aichi Gerontological Evaluation Study. (dostęp online: https://bmcpublichealth.biomedcentral.com/articles/10.1186/1471-2458-11-657).
Jenerette G.D. i inn. 2007. Regional reletionships between surface temperature, vegetation and human settlement in a rapidly urbanizing ecosystem. Landscape Ecology, 22: 353-365.
Józefczuk J. i inn. 2017. Poradnik Przyjaciół Drzew. Fundacja EkoRozwoju.
Kondo M. i inn. 2018. Urban Green Space and Its Impact on Human Health. Int J Environ Res Public Health. 2018 Mar; 15(3): 445.
Kuo F.E., Sullivan W.C. 2001. Aggression and violence in the inner city: effect on environment via mental fatigue. Environment and Behaviour, 33: 543-571.
Rymon Lipińska J. 2015. Tradycyjne ogrody przyjazne naturze i krajobrazom. Pomorski Zespół Parków Krajobrazowych.
Rymon Lipińska J., Rymon Lipińska A., 2015. Zamień nawłocie na malwy przy płocie. Pomorski Zespół Parków Krajobrazoych.
Ratyńska H., 2003. Zanim zginą maki i kąkole. Klub Przyrodników.
Suchocka M., 2016. Inżynieryjne metody poprawy warunków wzrostu i ochrony drzew miejskich. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa.
Szczepanowska H., Sitarski M. 2015. Drzewa – zielony kapitał miast. IGPIM. Warszawa.
Witkoś-Gnach K., Tyszko Chmielowiec P. 2014 Drzewa w krajobrazie. Podręcznik praktyka. Fundacja EkoRozwoju.