Dynamiczny rozwój współczesnych miast w ostatnich dekadach łączy się niestety w dużej mierze z pogłębiającym się deficytem terenów zielonych. Dlatego bardzo ważne jest zachowywanie terenów zielonych obecnych w mieście, jak i wprowadzanie nowych pod każdą możliwą postacią: parków, zieleńców, skwerów, kęp i szpalerów drzew oraz odpowiednie zarządzanie nimi.
Niestety miejski ekosystem współczesnych miast to również obecność zagrażających lokalnej florze gatunków obcych, często inwazyjnych, których obecność w środowisku miejskim związana jest z działalnością człowieka.
Nowoczesne, zrównoważone budownictwo stało się w obecnym czasie ważnym narzędziem do wspierania lokalnej bioróżnorodności oraz wzmacniania i odtwarzania sieci lokalnych korytarzy ekologicznych w postaci zieleni miejskiej.
Aranżując w odpowiedni sposób zieleń projektową w ramach naszych zrównoważonych obiektów, jesteśmy w stanie tworzyć mikroekosystemy, uzupełniające luki zieleni obecne w tkance miejskiej oraz wspierające prawidłowe funkcjonowanie sieci miejskich korytarzy ekologicznych. Aby robić to dobrze, musimy wykorzystywać specyfikę lokalnych siedlisk i gatunków właściwych mu roślin.
Zieleń projektowa nie musi być nudnym, zadbanym trawnikiem, czy też nasadzeniami złożonymi z roślin ozdobnych, takich jak rododendrony, berberysy czy trawy pampasowe.
Zieleń zewnętrzna w pigułce, czyli aranżowanie zieleni wspierającej lokalną bioróżnorodność:
- Wprowadzanie gatunków rodzimych, odpowiednich z uwagi na strefę klimatyczną i region biogeograficzny, które będą nawiązywać do sąsiadujących ekosystemów naturalnych i półnaturalnych oraz wypełniać przestrzeń miejską pozbawioną rodzimej roślinności. Dobór odpowiednich gatunków powinien być każdorazowo skonsultowany z przyrodnikiem, tak aby skład gatunkowy dopasować do składu i struktury lokalnych ekosystemów i zbiorowisk roślinnych*.
Tab. 1. Przykłady rodzimych gatunków roślin nadających się do zieleńców, w postaci łąk lub muraw* (Żródło: Rymon Lipińska A, 2015).
- Wprowadzanie gatunków odpowiednich siedliskowo – dostosowanych do lokalnych warunków klimatycznych (w przypadku większości centrów dużych polskich miast: odpornych na deficyt wody, na przemarzanie, zasolenie, dobrze znoszących wysokie temperatury i nasłonecznienie), nie wymagających intensywnego podlewania.
- Wprowadzanie roślinności*, która może stwarzać siedliska lub bazę pokarmową dla lokalnej fauny (ptaków, bezkręgowców)
Tab. 2. Rodzime gatunki roślin, krzewów lub drzew atrakcyjne dla lokalnej fauny (na postawie Rymon Lipińska A, 2015, zmodyfikowane).
Gatunki rodzime o owocach jadalnych dla ptaków
Berberys zwyczajny
Bez czarny
Cis pospolity
Głóg jednoszyjkowy
Jarząb pospolity
Ligustr pospolity
Róża dzika
Śliwa tarnina
Trzmielina pospolita
Gatunki roślin rodzimych przyciągające motyle
Mydlnica lekarska
Wiciokrzew pomorski
Wiesiołek dwuletni
Krwiściąg pospolity
Lebiodka pospolita
Macierzanka piaskowa
Sadziec konopiasty
Rozchodnik ostry
Gatunki rodzime pożyteczne dla zapylaczy (pszczół i trzmieli)
Lebiodka pospolita
Macierzanka piaskowa
Rozchodnik ostry
Sadziec konopiasty
Wiciokrzew pomorski
* planując i wprowadzając nasadzenia, które mają służyć zachowaniu lokalnej bioróżnorodności, należy uwzględnić strukturę i skład lokalnej flory i zbiorowisk roślinnych, a więc roślinną historię danego miejsca. Pozwoli to na zachowanie lub stworzenie odrębności regionalnej, co z kolei przełoży się na nietuzinkowość zielonych projektów.
- Obcym wstęp wzbroniony – wyeliminowanie z projektu i nasadzeń gatunków obcego pochodzenia i inwazyjnych odpowiedzialnych za wypieranie gatunków rodzimych. Dostępne wykazy gatunków inwazyjnych i obcego pochodzenia:
www.iop.krakow.pl/ias,
www.europe-aliens.org/default.do, http://ec.europa.eu/environment/nature/invasivealien/index_en.html
Z uwagi na fakt, że aranżowanie terenów zielonych w obrębie lub w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów budownictwa zrównoważonego z poszanowaniem lokalnej bioróżnorodności jest tematem stosunkowo nowym, brak z Polski przykładów obrazujących dobrze wykształcone i trwałe mikroekosystemy. Przykładów zrealizowanych projektów jednak nie brakuje.
Poniżej prezentujemy fazy rozwoju takiego mikroekosystemu z niemieckiego Riedstad oraz nowe projekty zrealizowane w Polsce.
Na szczególną uwagę zasługuje inicjatywa Miasta Wrocław, które w 2019 roku zmieniło podejście w kwestii koszenia trawników w miejskiej przestrzeni. Uzasadnieniem podjęcia tej inicjatywy jest ochrona bioróżnorodności oraz adaptacja do zmian klimatu. Decyzja Miasta Wrocław może być fantastycznym przykładem dobrze pojmowanej ochrony bioróżnorodności na terenach miejskich oraz wyznacznikiem trendów związanych ze zrównoważonym rozwojem.
https://www.wroclaw.pl/srodowisko/wroclaw-zmienia-filozofie-koszenia-miejskich-trawnikow-i-skwerow
Ryc. Plakat informacyjny dla mieszkańców Wrocławia (źródło: https://www.wroclaw.pl)
Idea architektury umożliwiającej użytkownikom częsty i bezpośredni kontakt z zielenią i wodą oraz zapewniającej wygodną i atrakcyjną powierzchnię użytkową stała się punktem wyjściowym w projektowaniu Business Garden Warszawa. Zachowano tu zielony charakter terenu dawnych ogródków działkowych, tworząc park pomiędzy wolnostojącymi budynkami kompleksu.
Grupy zieleni intensywnej o swobodnym charakterze oraz wysokich walorach ozdobnych i przyrodniczych zostały ujęte w ramy tektonicznego układu komunikacyjnego, dając wrażenie zielonej oazy otoczonej nowoczesnymi formami architektonicznymi. W kontraście do zróżnicowanej zieleni wewnątrz kompleksu, teren zewnętrzny zagospodarowano oszczędnie, odwołując się do typowo miejskiej stylistyki – reprezentacyjnej, ale funkcjonalnej i odpornej na dużą presję użytkowników.
Sam park odwołuje się do zróżnicowanych siedlisk – od suchszych siedlisk boru na gruntach mocno przepuszczalnych, poprzez nasadzenia mieszane, po podmokłe zagłębienia z roślinnością odporną na czasowe zalewanie. Większość wody opadowej jest zatrzymana w granicach działki.
- Pozytywny wpływ na środowisko oraz mikroadaptacja do zmian klimatu poprzez:
– retencję wody,
– obniżanie temperatury,
– zwiększanie wilgotności powietrza. - Pozytywny wpływ na człowieka poprzez:
– zmniejszenie zmęczenia psychicznego,
– możliwość obserwowania naturalnej zmienności mikrokrajobrazu,
– pozytywne odwołania do elementów krajobrazu znanych z dzieciństwa,
– wzrost wrażliwości i przywiązanie do terenów zielonych,
– edukacja – możliwość zgłębienia wiedzy w zakresie przyrody i jej ochrony oraz naturalnych procesów w niej zachodzących oraz kształtujących ekosystemy. - Kwestie ekonomiczne – zmniejszone nakłady finansowe na utrzymywanie i pielęgnację zieleni. Lepiej dopasowane do lokalnych warunków rodzime gatunki roślin są bardziej odporne, niż gatunki obce, np. na stres wodny, przemarzanie, aktywność rodzimych szkodników.
- Wspieranie lokalnej bioróżnorodności (odpowiednia siedliskowo, dopasowana regionalnie roślinność stanowi siedliska oraz bazę pokarmową dla przedstawicieli lokalnej fauny: ptaków, nietoperzy, bezkręgowców).
- Wspieranie sieci lokalnych ekosystemów tkanki miejskiej – obiekt, wraz ze swoją zieloną infrastrukturą zewnętrzną, staje się integralną częścią lokalnego systemu zieleni.
- Możliwe trudności w pozyskaniu odpowiedniego materiału siewnego/szkółkarskiego
- Na piękną, bujną łąkę trzeba poczekać – rośliny łąkowe to gatunki wieloletnie, niektóre z nich potrzebują 2-3 lat, aby rozkwitnąć.
Rymon Lipińska J. 2015. Tradycyjne ogrody przyjazne naturze i krajobrazom. Pomorski Zespół Parków Krajobrazowych.
Rymon Lipińska J., Rymon Lipińska A., 2015. Zamień nawłocie na malwy przy płocie. Pomorski Zespół Parków Krajobrazoych.
Ratyńska H., 2003. Zanim zginą maki i kąkole. Klub Przyrodników.
http://www.riedstadt.de/gruenflaechen
http://www.laka.org.pl
https://www.wroclaw.pl/srodowisko/wroclaw-zmienia-filozofie-koszenia-miejskich-trawnikow-i-skwerow