Na pierwszy rzut oka wydaje się, że dostępność budynku czy biura jest sprawą oczywistą i łatwą do zrozumienia. Każdy w sposób wygodny i sprawny chce znaleźć się we właściwym miejscu o określonej porze. Dla osoby sprawnej wiąże się to po prostu z wejściem do budynku i przebyciem znanej jej trasy do biura, w którym spędzi kolejne 8 godzin. Sprawa ta nieco się komplikuje, gdy na drodze – w sposób dosłowny i w przenośni, stają bariery architektoniczne i takie, jak niedostateczne oznakowanie budynku, które osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności utrudniają, a wręcz uniemożliwiają korzystanie z przestrzeni.
Nawet, jeśli uda się już skutecznie dotrzeć na miejsce, należy też spojrzeć na dostępność z poziomu biura – czyli na wszystkie rozwiązania w pomieszczeniu, umożliwiające swobodną pracę wszystkich znajdujących się w nim osób: w pełni sprawnych, jak i tych z niepełnosprawnością – ruchową, wzroku, słuchu oraz innymi ułomnościami wpływającymi na ograniczoną możliwość poruszania się i komunikacji.
Istnieją szczegółowe przepisy regulujące dostosowanie budynków do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Znajdują się w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z 2002 r. z późn. zm.).
Warto w tym miejscu nadmienić, że w kwestii dostosowania konkretnego miejsca pracy do potrzeb osoby z niepełnosprawnością państwo oferuje dofinansowania, a nawet zwrot kosztów na wyposażenie stanowiska pracy (wniosek składany do starosty) oraz na jego adaptację (tu wniosek składa się bezpośrednio do PFRON-u).
Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych z 13 grudnia 2016 roku również w sposób bezpośredni mówi o dostępności w Artykule 9 i o niwelowaniu barier architektonicznych.
Kolejnym dokumentem-parasolem dla budownictwa dostępnego jest międzynarodowa norma ISO 21542:2011 – Building construction – Accessibility and usability of the built environment, która wskazuje konkretne parametry budowlane, a także daje rekomendacje dotyczące wielu elementów konstrukcji, zespołów, komponentów i elementów wykończenia, które składają się na środowisko zbudowanego budynku. Wymagania te odnoszą się do aspektów konstrukcyjnych dostępu do budynków, do przemieszczania się osób wewnątrz budynków, do opuszczenia budynków w normalnym toku zdarzeń i w trybie ewakuacji w razie sytuacji awaryjnej. Norma zajmuje się również aspektami zarządzania dostępem w budynkach.
Kompleksowym dokumentem rodzimym, który bazował na powyższej normie, a który dotyka różnych grup niepełnosprawności oraz włącza aspekty dostępności związane także z innymi grupami społecznymi, jak osoby starsze czy rodzice z małymi dziećmi, jest publikacja Włącznik – projektowanie bez barier, na którym od 2018 roku Polscy architekci mogą się opierać podczas kompleksowego projektowania dla budynków biurowo-komercyjnych.
Bazując na tej publikacji, można stwierdzić, że wszystko zaczyna się od dobrej architektury całego budynku. Ta natomiast opiera się na siedmiu zasadach projektowania uniwersalnego. Projektowanie powinno zapewniać:
- równy dostęp – rozwiązania, „które są użyteczne dla ludzi o różnych możliwościach fizycznych”;
- elastyczność użytkowania – rozwiązania, uwzględniające różne potrzeby i możliwości użytkowników;
- prostotę i intuicyjność – rozwiązania, z których sposób korzystania jest łatwy do zrozumienia i zaaplikowania dla każdego;
- czytelną informację – rozwiązania informacyjne, czytelne w każdych warunkach, w jakich znajduje się użytkownik i wedle jego możliwości sensorycznych;
- tolerancję na błędy – możliwość wycofania się z błędnych, niepożądanych działań użytkownika;
- minimalizowanie wysiłku fizycznego – zapewnianie wygodnych rozwiązań, które „nie męczą” użytkownika w żaden sposób;
- odpowiednie parametry i wielkości przestrzeni dostępu i użytkowania – przestrzenie i dostęp do nich dostosowane – tutaj do postury i mobilności użytkownika.
Dostępność do biura w znaczeniu budynkowym, to rozwiązania pozwalające najpierw na dotarcie z poziomu ulicy do wnętrza budynku – recepcji głównej budynku, a następnie na bezpieczne i komfortowe przedostanie się do danego biura – recepcji biura.
Biorąc pod uwagę kwestię jedynie biura, dostępność będzie skupiała się na następujących aspektach rozwiązań dla architektury i wyposażenia meblowego oraz różnego rodzaju urządzeń. Poniżej podane są główne grupy rozwiązań oraz przykłady indywidualnych zastosowań. Więcej konkretnych parametrów można znaleźć w publikacji Włącznik, projektowanie bez barier.
- Odpowiednie parametry przestrzeni komunikacyjnej, uwzględniające:
- czytelność, prostotę i ciągłość (brak zaskoczeń) układu komunikacyjnego z minimalizacją odległości i uwzględnianiem tych samych tras przebiegu dla różnych grup,
- odpowiednią szerokość (np. parametr 180 cm, umożliwiający mijanie się dwóch osób poruszających się na wózku) i zmiany kierunku.
- Różnice poziomów, pochylnie, biegi, spoczniki i poręcze:
- należy unikać zmian poziomów w obrębie kondygnacji,
- pochylnie dobrze jest projektować z zastosowaniem normy ISO 21542:2011,
- poręcze umieszczać na wysokości 75 i 90 cm.
- Drzwi (wymiary, klamki, progi ich transparentność, przestrzeń manewrowa przy drzwiach, samozamykacze):
- różne są zalety i wady dla drzwi rozwieranych, przesuwanych obrotowych, wahadłowych, automatycznych, półautomatycznych, czy otwieranych ręcznie,
- progi nie wyższe niż 2 cm (albo całkowita rezygnacja),
- łatwe do chwycenia są klamki w kształcie litery L lub C.
- Materiały i kolorystyka (np. odpowiednie kontrasty):
- korzystne są jak najtwardsze podłoża,
- posadzki powinny mieć jak najmniejszy połysk,
- przeszklenia o powierzchni większej niż 75% powinny być pokryte wzorem lub pasami dla łatwiejszego ich spostrzeżenia.
- Oświetlenie:
- jak najbardziej rozproszone,
- panele sterujące na wys. 80-110 cm,
- oświetlenie kontrujące w miejscach niedoświetlonych (dla osób czytających z ruchu warg).
- Kontrola dostępu.
- Instalacje elektryczne (np. przyciski, czytniki, włączniki i ich odległości od ścian i podłóg):
- gniazda elektryczne nie niżej niż 40 cm, lub w blacie biurka,
- panele dostępu na wysokości 80-110 cm.
- Informacja wizualna i dotykowa (jej wysokość i widzialność):
- odpowiedni kontrast pomiędzy znakami a tłem,
- bezszeryfowe (czyli bez ozdobników) kroje czcionek, jak Arial, Verdana
- oświetlenie informacji o min. 15 luksów jaśniejsze, niż oświetlenie otoczenia,
- alfabet Braille’a należy wyrównywać do lewej strony,
- plany tyflograficzne (dotykowe),
- ścieżki dotykowe.
- Odpowiednie parametry schodów wewnętrznych i poręczy:
- długość spocznika to min. 150 cm,
- poręcze wymagane są przy schodach o wysokości co najmniej 50 cm.
- Łazienki i kuchnie:
- toaleta nie dalej niż 75 m od stanowiska pracy,
- toalety dla osób starszych i poruszających się o laskach, nie mniejsze niż 90 cm szerokości i nie krótsze niż 90 cm przed muszlą,
- wyposażenie kuchni i sprzętów powinno znajdować się na wysokości nie wyższej niż 110 cm.
- Stanowiska pracy i sale konferencyjne:
- obecność np. pętli indukcyjnych w salach konferencyjnych,
- pozostawienie pod biurkiem wolnej przestrzeni o wysokości min. 70 cm, szerokości 90 cm i głębokości min. 60 cm.
Należy też pamiętać, że osoby z różnymi formami i stopniami niepełnosprawności, jak również osoby o ograniczonej sprawności, np. poprzez trzymanie na rękach małego dziecka, muszą mieć możliwość korzystania z całości budynku, np. z gastronomii, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych czy garaży. Nie jest więc możliwe, jak w przypadku innych rozwiązań, zastosowanie udogodnień dla tych osób tylko na poziomie biura. Bardzo istotne jest bowiem, jak dotrą one do biura i jak będą mogły egzystować w całości budynku biurowo-komercyjnego.
Najlepszym źródłem całościowej informacji jest publikacja Włącznik, projektowanie bez barier, gdzie wszystkie powyższe elementy są dokładnie wytłumaczone i opisane.
- Edukacja architektów i pracodawców, że budynki powinny być dostępne dla różnych grup społecznych, nie tylko osób sprawnych. Osoby z niepełnosprawnością i o różnych jej rodzajach (ruchowej, komunikacyjnej, umysłowej) oraz grupach (lekkiej, umiarkowanej, znacznej), posługujące się wózkiem bądź nie, również mają prawo korzystać z budynków biurowych.
- Do grona osób, o których też należy myśleć rozważając temat dostępności, należą również osoby starsze, rodzice odwiedzający budynek z małymi dziećmi, a także osoby nieposługujące się językiem rodzimym. Te osoby nie zostały powyżej uwzględnione, ale dla nich dostępność językowa (i zrozumiały komunikat wizualny) są równie ważne w kontekście swobodnego poruszania się po budynku.
Kowalski K., Włącznik, projektowanie bez barier, publikacja powstała przy współpracy Fundacji Integracja oraz SKANSKA. 2018.
http://www.integracja.org/wlacznik/
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo Budowlane (t.j. Dz. U. Nr 156, poz. 1118 z 2006r.)
http://www.unic.un.org.pl/dokumenty/Konwencja_Praw_Osob_Niepelnosprawnych.pdf
ISO 21542:2011 Building construction — Accessibility and usability of the built environment https://www.iso.org/standard/50498.html
https://www.pfron.org.pl/pracodawcy/adaptacja-stanowisk-pracy/